Met de hand flitsen en instellen (manueel flitsen)

Steeds meer fotografen halen hun reportage flitser van de camera en gaan op afstand flitsen (off camera flitsen). Uiteraard levert dit, wanneer goed gedaan, veel mooiere resultaten op dan met de flitser op de camera. Bij manueel flitsen moet je wel alles zelf instellen en berekenen. Hoe moet dat ook alweer?

Om de flitser(s) op het juiste moment te laten flitsen moet er communicatie zijn tussen de camera en de flitser(s). Een goede en relatief goedkope manier om dit te doen zijn radiotrigger setjes. Hierbij zet je een radiozender op de flitsschoen van je camera en onder de flitser(s) komt de ontvanger. Op deze manier kan de camera ‘communiceren’ met de flitser(s). Dit soort triggersetjes koop je al vanaf 40 euro.

Er zijn tegenwoordig een aantal triggersets die TTL ondersteunen, maar de meeste (goedkopere varianten) hebben dat niet. De met TTL verwende fotograaf moet weer terug naar af, hoe zit dat ook al weer met manueel flitsen?

Er zijn een aantal regels die we even moeten vaststellen:

1. De sluitertijd heeft geen invloed op de belichting van het flitslicht, alleen van het omgevingslicht. Immers, tegen de tijd dat de sluiter weer dicht gaat, is de flits al lang voorbij.
2. de sluitertijd mag niet sneller zijn dan de flitssynchronisatie van de camera (vaak 1/200 sec), anders krijgt de flits niet de tijd om het gehele beeld te belichten.
3. Het diafragma bepaald de belichting van zowel het flitslicht als van het omgevingslicht.

Elke flitser heeft een maximale lichtopbrengst, dit wordt uitgedrukt in het richtgetal. Bij een moderne flitser zal dit getal in de buurt liggen van de 40. Het getal is afhankelijk van de zoom stand van de flitser, in de gebruiksaanwijzing kun je deze informatie vinden. Bedenkt wel dat de waarden in de gebruiksaanwijzing een beetje te rooskleurig zijn. Mijn flitser heeft volgens de fabrikant een richtgetal 58 bij zoom stand 105mm, maar in werkelijkheid blijkt dit slechts 40 te zijn.

Het richtgetal is het product van de flitsafstand en het gekozen diafragma bij 100 ISO. Wil je weten op welke afstand je de flitser moet zetten dan deel je het richtgetal door het gekozen diafragma. Bij f16 en vol flitsvermogen moet de flitser dus op 40/16 = 2,5 meter staan.

Met bovenstaande informatie kunnen we een handige belichtingstabel maken. Nu kunnen we het vervelende rekenwerk achter ons laten.

Ik heb de tabel gemaakt voor mijn flitser dus richtgetal 40 en werkafstand 2,5 meter. In het groen staan de verschillende diafragma’s en in het rood de ISO waarden. In het geel vind je het vermogen dat je moet instellen op de flitser.

Nu kunnen we gaan spelen. Laten we binnenshuis starten zodat we zo weinig omgevingslicht hebben dat we daar geen rekening mee hoeven houden. We kunnen ons concerteren op het flitslicht en de daarbij behorende belichting.

Zet de flitser op een statief en sluit de ontvanger van de flits trigger aan. Zet de zender op de camera. Hoe dit moet, vindt je in de gebruiksaanwijzing van de triggerset. Let op dat de zender en ontvanger op hetzelfde kanaal werken anders “zien” ze elkaar niet.

Je kunt ook de flitser op je camera laten zitten, voor de instelling van de camera en de flits maakt het geen verschil. Je hoeft geen triggerset te hebben om te spelen met het handmatig flitsen.

Zet de camera op 100 ISO en zet de flitser op 2,5 meter van het onderwerp. Stel nu het diafragma in op f16 en de sluitertijd op 1/200 seconde. Het vermogen van de flitser zet je op 1/1 (= vol) vermogen. Maak nu een opname en controleer de belichting op de display van je camera. Voilà, een perfect belichte opname en helemaal zelf gedaan zonder belichtingsautomaat.

Als jouw opname iets te licht / donker is, verschuif dan de flitser iets naar achteren / voren en maak een nieuwe opname. Doe dit totdat je een goed belichte opname hebt. Meet en noteer de afstand van de flitser tot je onderwerp in de tabel. Overal waar ik de afstand 2.5 meter gebruikt moet jij jouw afstand gebruiken.

We hebben nu de flits ingesteld op vol vermogen volgens het eerste vakje van de tabel links bovenin. Van hier uit kun je gaan veranderen. Zet je de ISO van de camera naar 400 ISO, dan moet het flitsvermogen naar ¼ vermogen voor een juiste belichting (zie de tabel). De camera sensor is 4x zo gevoelig geworden voor licht, het flitsvermogen moet dus 4x zo laag zijn. Als je nu weer een foto maakt is de belichting weer helemaal voor elkaar.

Wil je flitsen bij f5.6 en 100 ISO gaat het flitsvermogen naar 1/8 vermogen. Bij 400 ISO en f5.6 mag de flitser zelfs terug naar 1/32 vermogen. Gewoon de tabel volgen.

Tot nu toe hebben we de afstand van de flits en het onderwerp constant gehouden (2,5 meter). Voor het veranderen van de afstand tussen flits en onderwerp geld een regel. De “omgekeerde kwadratenwet” misschien beter bekent als de “inverse square law”. Deze regel zegt dat het licht kwadratisch afneemt bij het verdubbelen van de afstand tussen bron en onderwerp. In normaal Nederlands: zet je de flitser 2x zo ver van het onderwerp dan is het licht (2 kwadraat =) 4x afgenomen. Bij een verdubbeling van de afstand zal het licht zich over een 4x zo groot oppervlak verdelen. Zie illustratie (bron: Wikipedia).

Wat betekent dit voor ons in de praktijk? Heb je een juiste belichting bij 100 ISO, f5.6 en 1/8 vermogen volgens de tabel, dan moet de flitser op 2.5 meter staan. Zet je de flitser nu op 5 meter (2x zo ver weg), dan moet volgens de “omgekeerde kwadraat” wet, het vermogen van de flitser 4x zo hoog worden; we gaan van 1/8 naar ½ vermogen.

Zetten we nu de flitser niet op 2.5 meter naar op 1.25 meter dan wordt de afstand een factor 2 kleiner en volgens de omgekeerde kwadraat wet het flitslicht (2 kwadraat =) 4x zo krachtig. I.p.v. 1/8 flitsvermogen kunnen we nu de flits output verlagen naar 1/32 vermogen.

Tip1: Flits je door een witte paraplu moet je rekening houden met ongeveer 2 stop lichtverlies. Zoek de juiste instelling zonder paraplu op in de tabel en verhoog dan je flitsvermogen met twee stappen of verhoog je ISO met twee stappen (of beide met 1 stap uiteraard).

Tip2: Het voordeel van manueel flitsen is dat je geen dure merkflitser hoeft te gebruiken, het kan met elke flitser. Zelf gebruik ik manuele flitsers van het merk Yongnuo die je al voor minder dan 80 euro koopt bij de bekende fotozaken. Ook die oude flitser die je misschien nog in de kast hebt liggen voldoet prima.